Къарачай-малкъар джазма
Къарачай-малкъар джазма — къарачай-малкъар тилни джазыу системасыды. XX ёмюрде къарачай-малкъар тил ючюн талай алфавит хайырланнганды.
Араб алфавит[тюзет | къайнакъны тюзет]
Къарачай-малкъар тилге араб алфавитни тамалында алфавит 1920 джылда къуралгъанды эмда къабыл этилгенди. Араб алфавитден башхалыгъы — ачыкъ тауушланы белгилеген къошакъ харифле болгъандыла.
Латин алфавит[тюзет | къайнакъны тюзет]
Латин алфавит къарачай-малкъар тилге 1924 джыл къабыл этилгенди[1]:
A a | B в | C c | Ç ç | D d | E e | F f | G g |
Ƣ ƣ | I i | J j | K k | Q q | L l | M m | N n |
Ꞑ ꞑ | O o | Ө ө | P p | R r | S s | Ş ş | T t |
Ь ь | U u | V v | Y y | X x | Z z | Ƶ ƶ |
1926 джылда харифлени тизгинлери тюрлендирилгенди эмда S̷ s̷, H h, W w харифле къошулуннгандыла.
Кириллицаны тамалында алфавит[тюзет | къайнакъны тюзет]
Къарачай-малкъар тилге биринчи кириллицалы алфавит 1924 джыл къуралгъанды, «Харифле» китаб чыгъарылгъанды, алай а официал халда хайырланмагъанды бу алфавит: А а, Ä ä, Е е, О о, Ö ö, Ы ы, И и, У у, Ӱ ӱ, К к, Қ қ, Г г, Ӷ ӷ, Х х, Х̆ х̆, Н н, Ң ң, П п, Л л, Т т, Д д, Ж ж, С с, З з, Ч ч, Ш ш, Б б, Р р, Ф ф, М м, В в, Ц ц, Ю ю, Я я, ь, й[2].
Официал халда кириллицалы алфавит 1936 джыл къабыл этилгенди. Аны къурмына орус алфавитни бютеу харифлери киргендиле, дагъыда диграфла: Гъ гъ, Къ къ, Нг нг.
1961—1964 джыллада башха алфавит хайырланнганды: диграфла джасакъланнгандыла, алай а Ғ ғ, Ө ө, Җ җ, Қ қ, Ң ң, Ў ў, Ү ү, Һ һ харифле къошулгъандыла. Андан сора алфавит, дагъыда бир реформаны ётюб, бусагъатдагъы халгъа келгенди[1]:
А а | Б б | В в | Г г | Гъ гъ | Д д | Дж дж | Е е |
Ё ё | Ж ж | З з | И и | Й й | К к | Къ къ | Л л |
М м | Н н | Нг нг | О о | П п | Р р | С с | Т т |
У у | Ф ф | Х х | Ц ц | Ч ч | Ш ш | Щ щ | ъ |
Ы ы | ь | Э э | Ю ю | Я я |
Дж дж хариф Къарачай-Черкесияда хайырланады. Дагъыда Къарачай-Черкесияда 1970-чи джыллагъа дери Ў ў бла Нъ нъ (Нг нг харифни орнуна) харифле хайырланнгандыла, алай а тилни Къарачай-Черкесияда бла Къабарты-Малкъарда джюрюген вариантларын унификация этер умутда, бу харифле къоратылгъандыла.
Алфавитлени тенглешдириу таблица[тюзет | къайнакъны тюзет]
Алфавитлени тенглешдириу таблица[1]:
Арабица (1920-1924) |
Латиница (1924—1936) |
Кириллица (1961—1964) |
Кириллица (1936—1961 джыллада, 1964 джылдан бери) |
---|---|---|---|
ا | A a | А а | А а |
ب | B в | Б б | Б б |
وه | V v | В в | В в |
گ | G g | Г г | Г г |
غ | Ƣ ƣ | Ғ ғ | Гъ гъ |
د | D d | Д д | Д д |
- | - | Е е | Е е |
ۆ | Ө ө | Ө ө | Ё ё |
ژ | Ƶ ƶ | Ж ж | Ж ж |
ج | Ç ç | Җ җ | Дж дж |
ز | Z z | З з | З з |
ي | I i | И и | И и |
- | J j | Й й | Й й |
ک, ك | K k | К к | К к |
ق | Q q | Қ қ | Къ къ |
ل | L l | Л л | Л л |
م | M m | М м | М м |
ن | N n | Н н | Н н |
ڭ | Ꞑ ꞑ | Ң ң | Нг нг (Нъ нъ) |
و | O o | О о | О о |
- | - | Ё ё | Ё ё |
پ | P p | П п | П п |
ر | R r | Р р | Р р |
س | S s | С с | С с |
ت | T t | Т т | Т т |
و | U u | У у | У у |
ۉ | Y y | Ү ү | Ю ю |
- | W w (1926 джылдан) | Ў ў | Ў ў (1970-чилеге дери) |
ف | F f | Ф ф | Ф ф |
خ | X x | Х х | Х х |
ح | H h (1926 джылдан) | Һ һ | - |
- | S̷ s̷ (1926 джылдан) | Ц ц | Ц ц |
چ | C c | Ч ч | Ч ч |
ش | Ş ş | Ш ш | Ш ш |
- | - | Щ щ | Щ щ |
- | - | ъ | ъ |
ى | Ь ь | Ы ы | Ы ы |
- | - | ь | ь |
ﮫ | E e | Э э | Э э |
- | - | Ю ю | Ю ю |
- | - | Я я | Я я |